Pisma monastyczne - Augustyn z Hippony

Augustyn z Hippony (dzisiejsza Annaba w Algierii) jest doskonale znany jako grzesznik i święty, jako uzdol­niony teolog, pokutnik, polemista, filozof, i jako duszpasterz. Znacznie mniej uwagi poświęca się jednak Augustynowi jako monastycznemu prawodawcy i autorowi. Stanowi zatem dla mnie prawdziwą przyjemność powitanie pierwszego polskiego tłumaczenia jego pism monastycznych i zarazem napisanie wprowadzenia do nich. Pięć rodzajów literackich jest reprezentowanych w tym wyjątkowym zestawie tekstów: libellus, libri, sermones ad populum, i enarrationes (ten ostatni łaciński termin został ukuty w XVI wieku przez Erazma jako tytuł dla Augustynowych objaśnień Księgi Psalmów).

Autor w ostatnim paragrafie sam określa ten tekst jako libellus (książeczka). Wydaje się, że nigdy nie myślał o nim jako o regule (regula). Użycie tego słowa dla określenia monastycznego rodzaju literackiego było, co należy odnotować, późnym nabytkiem w słowniku zachodniej łaciny. W przypadku tego dokumentu, pierwszym, który nadał mu nazwę Reguły, na trwa­łe łącząc ją z imieniem Augustyna, był Eugipiusz z Lukullanum (dzisiaj Pizzofalcone niedaleko Neapolu). Problem autorstwa jest jednak nieco bardziej złożony. Dla naszych potrzeb wystarczy zwrócić uwagę na następujące fakty:

1) Wiele rękopisów identyfikujących Augustyna jako autora Reguły pochodzi sprzed XII wieku.

2) Dosłowne cytaty, podobieństwa treściowe, sposób korzystania z Pisma Świętego, nawiązania i aluzje obecne w Regule, która nosi jego imię, w nieodparty sposób łączą ją z wieloma dziełami Augustyna, których autorstwo jest niekwestionowane.

3) Neologizm emendatorius pojawiający się po raz pierwszy w dziele Augustyna, którego autentyczność nie budzi wątpliwości, występuje również w tradycji rękopiśmiennej przypisywanej mu Reguły.

Trzeba pamiętać, że monastycyzm był we wczes­nym Kościele ruchem świeckich. Reguła jest dokumen­tem przeznaczonym dla określonej wspólnoty. Świa­dectwa wewnętrzne (inne, niestety, nie istnieją) przekonują mnie, że jej bezpośrednimi adresatami byli świeccy mieszkańcy „klasztoru w ogrodzie” w Hip­po­nie, których często określa się mianem „bra­ci” albo „sług Bożych”. Inaczej niż w przypadku Reguły św. Benedykta (18,22; 62,1 i 73,1), nic nie wskazuje na to, że Augustyn zamierzał ją rozciągnąć na inne domy.