Zasadniczy tekst publikacji stanowi treść pracy magisterskiej pt. Aktywny udział Maryi w dziele odkupienia w świetle pism św. Maksymiliana Marii Kolbego, napisanej na seminarium z teologii dogmatycznej pod kierunkiem ks. prof. dr. hab. Roberta Skrzypczaka.
Święty Maksymilian M. Kolbe był z pewnością jedną z najwybitniejszych postaci XX wieku. Należał do Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych, a znany jest przede wszystkim z tego, że oddał życie w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu za współwięźnia, ojca rodziny. Działalność apostolska prowadzona na szeroką skalę wyjednała mu tytuł „Szaleńca Niepokalanej”. Był misjonarzem, teologiem i mistykiem, a może nawet bardziej mistykiem niż teologiem, twórcą i budowniczym polskiego i japońskiego Niepokalanowa. Założył maryjne stowarzyszenie Rycerstwa Niepokalanej, stanowiące opatrznościowy środek, za pomocą którego stało się możliwe wprowadzenie Niepokalanej do ludzkich serc.
Święty Maksymilian żył na przełomie XIX i XX wieku, a swoim stosunkowo krótkim życiem (47 lat 7 miesięcy i 6 dni) oraz heroiczną śmiercią, dał świadectwo miłości do Matki Bożej, którą wzywał imieniem „Niepokalana”. Poprzez przykład życia całkowicie maryjnego, w duchu poświęcenia się Niepokalanej, stał się czytelnym znakiem czasu dla Kościoła i całej naszej epoki, a w sposób szczególny, dla samego życia franciszkańskiego, o którego odnowę gorliwie zabiegał.
Święty Paweł VI zaliczył ojca Maksymiliana „do grona wielkich świętych, obdarzonych duchem proroczym, którzy pojęli, uczcili i wsławili tajemnicę Maryi”. Z kolei św. Jan Paweł II, jeszcze jako kardynał, w 1971 roku w jednej z wygłoszonych konferencji wskazał na trafność doktrynalną jego teologii maryjnej, wyprzedzającej orzeczenia Soboru Watykańskiego II i nazwał o. Kolbego „jednym z najbardziej kontemplatywnych umysłów naszej epoki”.
Mariologia świętego Maksymiliana bogata jest w głębokie intuicje spekulatywne i mistyczne. Dotyczą one tajemnicy Niepokalanej i Jej relacji do Trójcy Przenajświętszej, w szczególności do Ducha Świętego, jak też odnoszą się do Jej misji jako Pośredniczki wszystkich łask.
Jego wizja osoby Maryi jest głęboko zakorzeniona w tradycji franciszkańskiej. Opierając się na doktrynie szkotystycznej, mówiącej o absolutnym Prymacie Chrystusa i Maryi, powiązanych uno eodemque decreto, Święty uchwycił w Niepokalanej kluczowy element Jej roli i warunek ustanowienia Królestwa Chrystusowego na ziemi.
W mariologii o. Kolbego Chrystus zajmuje centralne miejsce w ekonomii zbawienia. Cała wielkość Maryi, Jej przywileje i Jej godność, wypływają z Jej podporządkowanego zadania w stosunku do zbawczego wymiaru działalności samego Jezusa. Widział Maryję „włączoną w Boże plany zbawienia jako «kres odwiecznego zamiaru», jako Pełnię Łaski, Stolicę Mądrości, jako przeznaczoną od wieków Matkę Słowa Wcielonego, jako Królową Mesjańskiego Królestwa, a jednocześnie jako Służebnicę Pańską wybraną, aby ofiarować swój niepowtarzalny udział w dziele zbawienia, jako Matkę Boga-Człowieka”.
Charakter udziału Maryi w dziele Odkupienia, Jej rola Współodkupicielki i Pośredniczki oraz miejsce w tajemnicy Chrystusa i Kościoła jest jednym z najczęściej dyskutowanych aspektów posoborowej mariologii. W stanowiskach zajmowanych przez teologów zauważa się brak spójności, a sam temat rodzi wiele kontrowersji. Głównym punktem spornym wydaje się być nie tyle doktryna, co terminologia zagadnienia – nie w pełni doprecyzowana, a tym samym stwarzająca ryzyko błędnego rozumienia roli Najświętszej Maryi Panny w ekonomii zbawienia.
W ten sposób rodzi się szereg pytań dotyczących kwestii współpracy Maryi w misji Jej Syna: Czy i w jakim stopniu przyczyniła się Ona do odkupienia dokonanego przez Chrystusa? Czy była bezpośrednim uczestnikiem Jego zbawczego dzieła, tak iż może być nazywana Współodkupicielką – Socia Redemptoris? W jakim zakresie Jej własne działanie i współcierpienie z Chrystusem zostały wprowadzone w Jego zbawcze dzieło? Rodzi się również pytanie o to, jak rozumieć kwestię maryjnego pośrednictwa łask – z jakiego tytułu i na mocy czego została Ona ustanowiona Pośredniczką?
W celu właściwego ujęcia tematu, należy rozpocząć od wyjaśnienia samego pojęcia Odkupienia, co umożliwi prawidłowe rozpatrzenie kwestii współpracy Maryi w jego dokonaniu.
Rozpatrując pojęcie Odkupienia, należy mieć na względzie, że w centrum planu Bożego znajduje się Chrystus, Słowo Wcielone, i Odkupiciel rodzaju ludzkiego, a wraz z Nim nierozłączna od Niego Matka, całkowicie z Nim zjednoczona i całkowicie Jemu podporządkowana. Przez wzgląd na Boskie Macierzyństwo, Maryja zajmuje w tym planie zbawienia szczególne miejsce.
Chociaż termin „odkupienie” uwzględnia całą ekonomię zbawienia, to jednak w swoim właściwym znaczeniu odnosi się przede wszystkim do dzieła zbawienia dokonanego przez Chrystusa na ziemi, a więc dzieła rozpoczętego poprzez Wcielenie, a zwieńczonego Ukrzyżowaniem i Śmiercią na Krzyżu. W ten to sposób „Odkupienie” wskazuje głównie na życie ziemskie Jezusa, a dopiero w szerszej perspektywie oznacza przyjęcie przez człowieka jego owoców.
Za G. Roschinim i M.J. Scheebenem, możemy wyróżnić:
1.Odkupienie obiektywne (actu primo), którego dokonał Chrystus poprzez swoje ziemskie życie, zasługi i zadośćuczynienie osiągające swój szczyt w ofierze na Kalwarii.
2.Odkupienie subiektywne (in actu secundo), które oznacza zastosowanie dóbr odkupienia, a więc łaski i przebaczenia, udzielanych każdemu, kto pragnie zbawienia i uświęcenia, aż po Eschaton wszystkich czasów.
Praca ma na celu omówienie kwestii współodkupieńczej roli Maryi w odniesieniu do każdego z powyższych etapów Odkupienia. Warto nadmienić w tym miejscu, że teologowie używając w odniesieniu do Matki Jezusa tytułu „Współodkupicielki”, nie mają intencji umieszczenia Maryi na tym samym poziomie i na równi z Jezusem, Boskim Odkupicielem. Różnica jest nieskończona między Boską Osobą Jezusa Chrystusa, a ludzką osobą, którą jest Maryja. Tytuł ten, używany w Kościele i w dokumentach Magisterium, ma uchwycić wyjątkowe, całkowicie niepowtarzalne i Jej tylko właściwe uczestnictwo w dziele, jakiego dokonał Jezus. Fakt, że ani sobór, ani papieże czasu soboru, nie użyli tego określenia, nie oznacza, iżby jego pominięcie miało zaprzeczyć zawartej w nim treści teologicznej. Podczas ostatniego Soboru kwestia współodkupieńczej roli Maryi nie została jednoznacznie rozstrzygnięta. Jednak zarówno Magisterium przedsoborowe, jak i dokonania teologów podczas Soboru i po jego zakończeniu nauczali o współudziale Matki Bożej w odkupieniu.
Z tego względu temat współpracy Maryi w ujęciu św. Maksymiliana M. Kolbego wart jest uwagi i wnikliwszej analizy. Pozwoli to na skuteczniejsze wyeliminowanie ewentualnych wątpliwości oraz spojrzenie na omawianą kwestię z perspektywy teologa, którego świętość, potwierdzona przez Kościół, daje gwarancję wiarygodności.