Rząd obrony narodowej Wincentego Witosa 24 VII 1920 - 13 IX 1921 - Goclon Jacek Arkadiusz

Kolejne wydanie monografii o gabinecie chłopskiego przywódcy Wincentego Witosa - zdaniem wielu historyków - najważniejszym rządzie Drugiej Rzeczypospolitej, zostało znacznie zmienione (w tym sama struktura całego opracowania) i wzbogacone o liczne informacje prasowe z okresu II RP oraz o kilkadziesiąt najnowszych publikacji książkowych. Monografia zawiera obszerną bibliografię, liczącą ponad 1100 pozycji oraz ikonografię z wieloma niepublikowanymi - od ok. stu lat - fotografiami (ponad 100 pozycji, wraz z mapami).

W powszechnej świadomości polskiego społeczeństwa dominuje pogląd, że największą rolę w zmaganiach wojennych wojska polskiego, w ostatniej zwycięskiej wojnie Rzeczypospolitej w 1920 r. - z bolszewicką Rosją - odegrał Naczelny Wódz (i zarazem Naczelnik Państwa) Józef Piłsudski. Natomiast stosunkowo mało znana jest działalność współpracującego z Naczelnikiem Państwa "rządu obrony narodowej", kierowanego przez chłopskiego przywódcę Wincentego Witosa, kiedy to pamiętnego lata 1920 roku, ważyły się losy Polski i Europy. Rząd ten, utworzony w wyjątkowo dramatycznych okolicznościach bolszewickiego najazdu, przyczynił się do zakończenia wojny zwycięstwem, a wojna z młodą Polską była jedyną wojną, którą państwo radzieckie w swojej - liczącej 74 lata - historii, przegrało. Rząd ten jest też odpowiedzialny za zawarcie Traktatu Ryskiego, przez współczesnych i wielu obecnych badaczy uważanych za porażkę i początek nieszczęsnych dalszych losów Polski.

Po obydwóch stronach frontu, liczącym pond tysiąc km, walczyło prawie milion żołnierzy. Tylko po stronie polskiej poległo, zmarło z ran i zaginęło ok. 200 tys. osób, a straty materialne Rzeczypospolitej szacuje się na ok. 10 miliardów franków w złocie. Rząd "włościańskiego premiera", powołany w najcięższej sytuacji - kiedy to Armia Czerwona parła bezwzględnie do podboju Polski i Europy - powołany do obrony kraju i zakończenia wojny - zadanie to wypełnił znakomicie. Umiał zaapelować do całego społeczeństwa, wydobyć z niego potężne siły i zmobilizować do walki z okrutnym najeźdźcą. W najkrytyczniejszych chwilach, kiedy bolszewickie dywizje zaciekle atakowały przedpola Warszawy, rząd ten niezachwianie wierzył w swój naród i wierzył w swoją armię. Otrzymując pomoc od sojuszniczej Francji, uczynił to jednak w taki sposób, że w niczym nie uchybił suwerennym prawom Rzeczypospolitej, a przez to zachował godność i honor narodu.

Za kadencji tego gabinetu uchwalona została Konstytucja marcowa w 1921 r., której kształt zdeterminował na długi czas ustrój II Rzeczpospolitej.

W tym też okresie ostatecznie ustalono granice państwa polskiego, nastąpiło zajęcie Wileńszczyzny i zwycięskie III Powstanie Śląskie, dzięki czemu Górny Śląsk i Ziemia Wileńska - zostały (w późniejszym okresie) włączone do państwa polskiego. Mimo wielu niepowodzeń, w dziele odbudowy i reformowania kraju po zakończeniu wojny, rząd ten odegrał największą rolę - ze wszystkich gabinetów Drugiej Rzeczypospolitej.

Praca dra J. Goclona wypełnia lukę w dotychczasowej literaturze historycznej i historyczno-prawnej dotyczącą działalności Rządu Obrony Narodowej i jej premiera W. Witosa w przełomowym okresie wojny rosyjsko-polskiej./.../ Baza źródłowa pracy jest zaletą opracowania. Cechuje ją znaczna różnorodność. Źródła normatywne stanowiące podstawę analiz prawniczych, wzbogacają archiwalia archiwów: Akt Nowych, Rady Ministrów, Sejmu a także archiwalia drukowane. Zróżnicowana literatura przekracza 1000 pozycji. Metody badawcze cechuje dojrzałość naukowa zarówno w zakresie historii, jak i historii prawa. Autor uwzględnia także prawo w działaniu organów państwowych zarówno kolegialnych jak i jednoosobowych. Wnioski, oceny, także uwagi krytyczne formułowane są z dbałością o ich osadzenie w materiale dokumentacyjnym, co zwiększa zaufanie czytelnika do rozważań autora./.../ Badaną problematykę cechuje solidna znajomość literatury i źródeł. Warsztat naukowy autora cechuje dojrzałość i rzetelność badawcza. Autor wykazuje w rozważaniach i analizach należyty krytycyzm, umiar i rozwagę w formułowaniu ocen i wniosków. Pracę cechuje jasny i zrozumiały styl, i bogaty język. Praca posiada bezsporne wartości poznawcze. Stanowić będzie trwały wkład do historii i historii prawa. Wzbogaca naszą wiedzę o wojnie rosyjsko-polskiej; o jej przyczynach i skutkach. Fragment recenzji prof. M. Pietrzaka (UW), 2016 r.