Ze wstępu:

Zamiarem niniejszego opracowania było przedstawienie ważniejszych czynników: duchowych i materialnych, wewnętrznych i zewnętrznych, jakie kształtowały stosunki pomiędzy Polską a Litwą w biegu dziejów.

Niektóre z nich umiejscowione są daleko poza zasięgiem Europy środkowo-wschodniej; napomknięto o nich pobieżnie. Gdy idzie o otoczenie bliższe, to zainteresowania zwróciły się ku oddziaływaniu obszarów: Niemiec, Rosji, Nadbałtyki.

Rozplanowanie tematu miało u podstawy domniemanie, że czytelnik zna lepiej wewnętrzne dzieje Polski, niż Litwy. To też rozwój stosunków tych dwu państw i narodów omówiony został na tle dokładniejszego wizerunku Litwy, jako podmiotu historycznego. Odpowiedniego obrazu od strony Polski nie nakreślono.

Fakty, ustalone przez historię, a powołane w tym opracowaniu, rozumiane są przede wszystkim, jako wykładniki współżycia kulturalnego pomiędzy partnerami. Osobowości duchowe Polaków i Litwinów, ich Logos i Ethos, wykazały właściwości swoiste, głęboko indywidualne; występują one szczególnie wyraziście na tle życia narodów otaczających Polskę i Litwę. Dziedzina moralna w stosunkach polsko-litewskich pozostawała zawsze w ośrodku zainteresowań. Ona to właśnie stanowić może słuszny tytuł dumy Polaków i Litwinów, a chcę wierzyć, i drogowskaz na przyszłość.

Dbałem, w miarę możności, o to by prostować kształt prawdy tam, gdzie go propaganda spaczyć usiłowała dla użytku bieżącej chwili politycznej.

Istniał i cel praktyczny tego studium. Było nim zestawienie materiału faktycznego z przeszłości, który posłużyłby do zgłębienia współczesnych powikłań polsko-litewskich. To też dzieje dawniejsze potraktowane są w skrócie, jako podłoże do historii nowszej i najnowszej. Uwagę skupić wypadło głównie na czasach porozbiorowych, na stuleciu XIX i pierwszej ćwierci XX-go. W tym okresie historii bowiem szukać należy przede wszystkim pierwiastków do zrozumienia trudności obecnych we współżyciu dwu narodów.

/.../ Dr. WŁADYSŁAW WIELHORSKI

Docent Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Dyrektor Szkofy Nauk Politycznych w Wilnie.

Władysław Wielhorski (ur. 6 marca 1885 w Złobyczach k. Żytomierza, zm. 13 grudnia 1967 w Londynie) polski historyk, politolog, działacz społeczny, poseł na Sejm IV i V kadencji w II RP. Jeden z współtwórców polskiej szkoły sowietologicznej.

Życiorys

W latach 19201924 publicysta "Dnia Kowieńskiego", wydalony z Republiki Litewskiej za "działalność antypaństwową". W latach 19301939 profesor Wyższej Szkoły Nauk Politycznych w Wilnie, również w Wilnie w latach 19311939 dyrektor Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej. Był wykładowcą Uniwersytetu Wileńskiego, w latach 19351939 posłem na Sejm, a w 1940 więziony przez NKWD, następnie deportowany w głąb ZSRR.

Zwolniony w wyniku układu Sikorski-Majski, został ewakuowany z ZSRR. W 1942 znalazł się w Londynie.

Na emigracji został współtwórcą Związku Ziem Północno-Wschodnich oraz Ligi Niepodległości Polski, członkiem Tymczasowej Rady Jedności Narodowej oraz wielu organizacji społecznych i naukowych (Polskiego Towarzystwa Nauk, Instytutu Wschodniego "Reduta", Społeczności Akademickiej Uniwersytetu Stefana Batorego, Zrzeszenia Profesorów i Docentów na Obczyźnie, Koła Kijowian), wykładowcą Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie. Członek-założyciel Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Autor prac poświęconych problematyce Europy Środkowej oraz dziejom Polski i Litwy (historyk "obojga narodów").