Feliks Koneczny - Studium cywilizacji w czasach chaosu cywilizacyjnego

Feliks Koneczny - Studium cywilizacji: aktualna nauka w czasach chaosu cywilizacyjnego

Kwinkunks i badanie jego koncepcji w dzisiejszym kryzysie cywilizacji łacińskiej

🔉Wolisz wersję audio? Nie możesz przeczytać teraz posta?

W erze globalizacji badanie cywilizacji nabrało nowego znaczenia. Zrozumienie tej koncepcji jest kluczowe, zwłaszcza gdy społeczeństwa zachodnie dążą do zbudowania utopijnego projektu „nowego, wspaniałego świata” – Nowego Porządku Świata (NWO) – mającego na celu zjednoczenie ludzkości w jedną, uniwersalną „cywilizację”. Tę istotną wiedzę przekazał nam wybitny polski uczony, Feliks Koneczny. Jego spostrzeżenia przypominają nam o znaczeniu różnorodności i unikalnych ścieżkach rozwoju różnych cywilizacji, oferując przeciwwagę dla homogenizujących tendencji globalizacji. Studiując prace Konecznego, możemy poszerzyć nasze perspektywy i mądrzej poruszać się po zawiłościach naszego połączonego świata.

O Konecznym i jego dorobku

Feliks Koneczny, urodzony 1 listopada 1862 r., był pochodzenia morawskiego, a jego rodzina wyemigrowała do Polski pod koniec siedemnastego wieku. Jego życie było głęboko związane z regionem krakowskim. Ukończył studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskując stopień doktora w 1888 roku. Przed nastaniem odrodzonego państwa polskiego znaczną część swojego życia zawodowego, a konkretnie dwadzieścia trzy lata (1897 – 1920), spędził pracując w Bibliotece Jagiellońskiej. Jego kariera akademicka szybko rozkwitła w wolnej Polsce – w 1919 roku rozpoczął pracę na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie w 1920 został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a następnie profesorem zwyczajnym w 1922 roku. Pozostał tam do 1929 r., kiedy to Ministerstwo Wyznań i Oświaty Publicznej postanowiło go przenieść na emeryturę. Decyzja ta prawdopodobnie była podyktowana czynnikami politycznymi. Koneczny oskarżył wówczas rządzący obóz sanacyjny i jego przywódcę Józefa Piłsudskiego o turanizm. Po tym Koneczny wrócił do Krakowa, gdzie mieszkał aż do śmierci 10 lutego 1949 r., przeżywszy lata wojny i okupacji niemieckiej.

Dorobek Feliksa Konecznego

Dorobek Feliksa Konecznego można podzielić na dwa podstawowe obszary zainteresowań: historyczny i cywilizacyjno-filozoficzny. Do jego najsłynniejszych dzieł historycznych należą „Dzieje Polski” (1902), „Dzieje Rosji” (1917) i „Dzieje Śląska” (1897), jednak jego zainteresowania historyczne wykraczały poza dzieje poszczególnych państw czy regionów, o czym świadczą dzieła takie jak między innymi: „Geografia historyczna” (1905) i „Święci w dziejach narodu polskiego” (1937 do 1939 r.).

Koneczny opublikował swoje obszerne dzieła o cywilizacji stosunkowo późno, bo po siedemdziesiątce, przy czym „O wielości cywilizacji” jedno z jego najważniejszych dzieł ukazało się w 1935 roku, a „Rozwój moralności” w 1938 roku. Wybitne dzieła, takie jak „Cywilizacja bizantyńska”, „Cywilizacja żydowska”, „Państwo w cywilizacji łacińskiej” „Prawa dziejowe” i „O ład w historii” ukazały się po raz pierwszy pośmiertnie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych dwudziestego wieku w Londynie.

Koneczny był także utalentowanym dziennikarzem, którego artykuły ukazywały się bezpośrednio po drugiej wojnie światowej w „Przeglądzie Powszechnym”, „Świecie Słowiańskim”, „Myśli Narodowej” (lata trzydzieste dwudziestego wieku), „Tygodniku Warszawskim” i „Niedzieli”. Jednak twórczość Konecznego nie ograniczała się do historii i cywilizacji. Już w początkach swojej kariery intelektualnej interesował się edukacją, co widać w takich dziełach jak „Geneza pedagogiki” (1889 rok).

Czym jest cywilizacja

Feliks Koneczny zaproponował nową teorię naukową, teorię porównawczego badania cywilizacji. Uważał, że Europa jest domem dla różnych kultur i tradycji, które współistnieją i ścierają się, ale wspólny pień cywilizacyjny stanowi podstawę rozwoju poszczególnych kultur narodowych. Koneczny argumentował jednak przeciwko istnieniu jednej europejskiej cywilizacji. Zamiast tego zidentyfikował cztery cywilizacje w Europie, z których każda ma odrębne pochodzenie, oddziałujące na siebie i konkurujące:

cywilizację zachodnią (łacińską),
bizantyjską,
żydowską,
turańską (moskiewsko-kozacką).

Koneczny zdefiniował cywilizację zachodnią jako równoważną Zachodowi. Inne cywilizacje w Europie, o orientalnych korzeniach, mają błędne rozumienie ludzkości i jej potencjału. Ze względu na aprioryczny, kolektywny pogląd na ludzkość, emanacyjne podstawy, monizm prawny, sakralizm i rodowy charakter utrudniają rozwój człowieka i naruszają prawa człowieka. Koneczny utrzymywał, że przetrwanie cywilizacji zależy od woli tworzących ją społeczeństw. W czasach zagrożenia, społeczeństwa zawsze mogą bronić swojej cywilizacji. Wiedza o cywilizacjach pomaga nam zrozumieć historię dzisiejszego świata.

Według Konecznego cywilizacja jest to metoda życia zbiorowego. Mówiąc prościej, cywilizację można opisać jako sposób, w jaki zorganizowane jest życie społeczne, które obejmuje różne elementy definiujące jego naturę, takie jak państwo, gospodarka, edukacja, polityka czy religia. Natura cywilizacji, a więc to jaki charakter ma dana cywilizacja jest definiowana przez to co on sam określa jako: kwinkunks, który reprezentuje pięć podstawowych kategorii istnienia: prawdę i dobro (kategorie duchowe), zdrowie i dobrobyt (kategorie materialne) oraz piękno (kategoria duchowo-materialna).

Aby cywilizacja funkcjonowała harmonijnie i utrzymywała swoją żywotność, kategorie te muszą wykazywać równowagę, co oznacza, że ich definicje lub percepcje nie mogą być sprzeczne. W przeciwnym razie wewnętrzny chaos cywilizacyjny jest nieunikniony.

Różne cywilizacje nie mogą być łączone ani syntetyzowane ze sobą ze względu na sprzeczności w ich etyce moralnej, które są nie do pogodzenia. Kiedy cywilizacje próbują się mieszać, często skutkuje to dominacją jednej cywilizacji nad drugą, zwykle tej z mniejszą liczbą zobowiązań moralnych. Alternatywnie może to stworzyć mieszankę cywilizacyjną, która nie jest w stanie się rozwinąć i często nie może przetrwać.

Na przykład w Polsce, według Konecznego, dominuje cywilizacja łacińska, ale istnieją również wpływy cywilizacji żydowskiej, bizantyjskiej i tatarskiej, choć w mniejszym stopniu.

Cywilizacja „tatarska” odnosi się do kultury mongolskich i tureckojęzycznych ludów Azji Północno-Wschodniej, które w przeszłości miały znaczące interakcje z Polską.
Cywilizacja „bizantyjska” odnosi się do kultury Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego, które również miało kontakt z Polską.
Cywilizacja „żydowska” odnosi się do kulturowych i religijnych tradycji narodu żydowskiego.

Cywilizacja a kultura

Problem, który do dziś w dyskusjach na temat cywilizacji pozostaje niezbywalny, to kwestia rozróżnienia między pojęciami cywilizacji i kultury. Koneczny uważał, że kultura jest tylko odmianą, lokalnym wariantem danej cywilizacji. Tak oto przykładowo cywilizacja łacińska składa się z kultur takich jak m.in. kultura polska, włoska, hiszpańska czy francuska.

Zachodzi chaos pojęciowy z powodu tradycyjnego sposobu myślenia historiozofów niemieckich oraz angielskich, którzy często utożsamiali te dwa pojęcia lub uznawali je za sprzeczne ze sobą.

Jeśli przyjmiemy tezę, że kulturę można zdefiniować jako całościowy dorobek dziejów ludzkości, to samo pojęcie cywilizacji mieści się w ramach tak właśnie pojmowanej kultury. Jednakże niektórzy uczeni twierdzą, że te dwa pojęcia są wzajemnie wykluczające się – w tym przypadku cywilizacja odnosiłaby się do aspektów materialnych, podczas gdy kultura - do aspektów o wymiarze duchowym.

Oswald Spengler, znany niemiecki historyk i autor słynnego dzieła „Zmierzch Zachodu”, postrzega cywilizacje w sposób, który można określić jako biologiczny. Używa licznych pojęć z nauk biologicznych, aby analizować cywilizacje. Według niego cywilizacje są jak organizmy - rodzą się, dojrzewają, osiągają szczyt, a następnie starzeją się i umierają (podobny cykl cywilizacji omawia również Arnold Toynbee). Spengler szacuje, że średnia długość życia cywilizacji wynosi około tysiąca lat. Jego teorie są uważane za wysoce spekulatywne, a on sam jest postrzegany jako mający aspiracje proroka. Podejście to kontrastuje jednak z bardziej zrównoważonym stanowiskiem Konecznego, który opierał swoje badania głównie na metodzie indukcyjnej.

Perspektywa Konecznego oferuje przekonującą alternatywę dla Spenglerowskiej analogii organizmów do cywilizacji. Sugeruje on, że cywilizacje niekoniecznie podążają tą samą ścieżką co organizmy biologiczne, co oznacza, że nie muszą umierać. Jeśli spełnione zostaną pewne warunki i przywrócona zostanie harmonia, cywilizacje mogą się odnowić. Rozważ niezwykłe przykłady cywilizacji chińskiej i żydowskiej. Cywilizacja chińska, sięgająca tysięcy lat wstecz, powinna dawno zniknąć ze sceny historii, według Spenglera. Jednak po poważnym kryzysie cywilizacyjnym w XIX wieku i znaczących rewolucyjnych zawirowaniach w XX wieku Chiny wyłaniają się obecnie jako jedna z dwóch największych potęg świata, z potencjałem do globalnej hegemonii. Podobnie cywilizacja żydowska, istniejąca od ponad trzech tysięcy lat, przetrwała do dziś, co jest imponującym osiągnięciem, biorąc pod uwagę jej bezprecedensowe globalne rozproszenie. Te przykłady dobitnie ilustrują odporność i zdolność adaptacji cywilizacji, kwestionując fatalistyczny pogląd Spenglera.

Różnice między Spenglerem i Konecznym stają się oczywiste w ich kontrastowych poglądach na historię. Spengler postrzega historię jako liniową, w której cywilizacje współistnieją bez zakłócania się nawzajem. Koneczny jednak widzi historię jako równoległą - różne cywilizacje znajdują się na różnych etapach swojej unikalnej historii i oddziałują na siebie, a czasami nawet zderzają się w skrajnych przypadkach. Ta perspektywa ostro kontrastuje z teorią Spenglera, która sugeruje, że cywilizacje żyją niezależnie od siebie. Pogląd ten został spopularyzowany w ostatnich czasach przez „Clash of Civilizations” Huntingtona. Warto jednak zauważyć, że Koneczny zaproponował tę ideę, gdy Huntington był jeszcze dzieckiem. Perspektywa Konecznego zachęca nas do postrzegania historii jako dynamicznego, interaktywnego procesu, a nie serii odizolowanych zdarzeń. To zrozumienie może dostarczyć cennych spostrzeżeń na temat naszego złożonego, powiązanego świata.

Feliks Koneczny - cywilizacje na początku I wieku i w XX wieku

"KWINKUNKS" (pięciomian bytu)

Wspomniana wcześniej koncepcja quincunxu Konecznego, dzieli się na pięć kategorii bytu:

prawdę i dobro (kategorie duchowe),
zdrowie i dobre samopoczucie (kategorie materialne)
oraz piękno (kategoria, która jest zarówno duchowa, jak i materialna).

Sposób, w jaki te pięć pojęć jest definiowanych, determinuje naturę danej cywilizacji.

W tym kontekście „quincunx” to pięcioelementowy wzór geometryczny, spotykany m.in. na kartach do gry, kościach do gry i kostkach domina, składający się z czterech elementów w czterech rogach czworokąta i jednego pośrodku pomiędzy nimi. Koneczny używa tej koncepcji do klasyfikowania cywilizacji na podstawie sposobu, w jaki definiują te pięć kategorii.

Kategorie „duchowe”, takie jak prawda i dobro, odnoszą się do niematerialnych aspektów cywilizacji, takich jak jej wartości, przekonania i kodeksy moralne. Z drugiej strony kategorie „materialne”, takie jak zdrowie i dobre samopoczucie, odnoszą się do fizycznych i namacalnych aspektów cywilizacji, takich jak jej zasoby, technologia i warunki życia. Kategoria „piękna” łączy w sobie zarówno aspekty duchowe, jak i materialne, prawdopodobnie odnosząc się do wartości estetycznych i wyrazów cywilizacji. Badając, w jaki sposób cywilizacja definiuje te kategorie, można zrozumieć charakter i priorytety cywilizacji.

Interesujące jest zbadanie koncepcji "quincunxu" w kontekście obecnego kryzysu cywilizacji łacińskiej. Wielu krytyków teorii Konecznego twierdzi, że cywilizacja łacińska już nie istnieje. Jednak zdefiniowanie obecnego stanu cywilizacyjnego nowoczesnej Europy wydaje się być dziś nie lada wyzwaniem. Potrzebny byłby umysł co najmniej równoważny umysłowi Konecznego, aby podjąć próbę kompleksowej analizy tego problemu. Pomimo faktu, że niemal wszystkie kategorie w "quincunxie" Konecznego zostały zniekształcone we współczesnej cywilizacji, a ludzie postrzegają te kategorie na rozmaite, często obce cywilizacyjnie sposoby, nie dowodzi to, że cywilizacja łacińska nie istnieje lub nie może zostać przywrócona.

W rzeczywistości istnienie znacznej (choć kurczącej się) części społeczności, która nadal wyznaje tradycyjne poglądy na prawdę, dobro, zdrowie, dobrobyt i piękno, sugeruje, że cywilizacja pozostaje żywa, chociaż brakuje jej jednak od dłuższego czasu harmonijnego i współmiernego charakteru, przez co żyjemy w czasach permanentnego kryzysu cywilizacyjnego.

Podsumowując: cywilizacja łacińska może nadal istnieć, ale przechodzi kryzys, ponieważ jej podstawowe wartości i kategorie zostały wypaczone i są postrzegane inaczej przez ludzi w obrębie tej cywilizacji.

Rozważmy chociażby takie pojęcia jak prawda, dobroć i piękno. We współczesnych lewicowych kręgach, pogląd, że prawda nie istnieje, zyskał popularność. Jednocześnie, trzymając się doktryny relatywistycznej, twierdzą, że może być wiele prawd – każdy ma bowiem swoją własną prawdę, która zależy od jego indywidualnej perspektywy. Jednakże chaos pojęciowy jest dla nich nie tylko codzienną rzeczywistością, ale także podstawowym narzędziem w ich działaniach politycznych.

„Nie jest istotne, czy zgadzamy się z pierwszą, czy drugą teorią; istotne jest odrzucenie istnienia uniwersalnej prawdy”.

Podobnie, zgodnie z myśleniem lewicowym, nie ma czegoś takiego jak prawda historyczna – są tylko narracje. Jednak kwestionuję, czy ci, którzy głoszą takie teorie, wykazaliby się taką samą odwagą, wyrażając je na konferencjach poświęconych pamięci o Holokauście. W końcu przyjęcie dogmatu, że nie ma prawdy historycznej, umożliwiłoby arbitralne twierdzenie, że pewne wydarzenia historyczne nigdy nie miały miejsca. Taka koncepcja podważa sam fundament naszego rozumienia i upamiętniania przeszłości.

Pojęcie dobra i cała etyka w naszej cywilizacji wywodzą się z Ewangelii. Twierdzenie, że cywilizacja łacińska nie istnieje, gdy na przykład w kulturze polskiej dominuje etyka chrześcijańska (nawet wśród licznych ateistów czy zagorzałych przeciwników chrześcijaństwa, którzy przyjęli ją w procesie inkulturacji, mimo że jej zaprzeczają, nie zmienia faktu, że zostali przez nią ukształtowani), wydaje się wynikać z arogancji tych, którzy wysuwają takie argumenty. Chociaż obserwujemy rozprzestrzenianie się bardzo prymitywnej etyki sytuacyjnej, napędzanej liberalizmem ideologicznym i charakterystycznej dla niektórych innych cywilizacji, to jednak nie jest to etyka dominująca w społeczeństwie.

Ciekawe jest również przyjrzenie się koncepcji piękna, która obecnie jest dekonstruowana w szybkim tempie.

Tradycyjne rozumienie piękna, wywodzące się ze starożytnej Grecji i związane z odpowiednimi proporcjami, harmonijnymi kolorami i dźwiękami, nie spełnia dzisiejszych standardów poprawności politycznej. Dlaczego? Cóż, dlatego, że przeciwieństwem piękna jest powszechnie uznawana brzydota. Na przykład nie można nazwać kogoś, kto celowo oszpeca się do tego stopnia, że nie przypomina już człowieka, brzydkim – byłoby to nietolerancyjne i lekceważące wobec odmienności. W tym samym duchu współcześni rewolucjoniści pojęć i języka wierzą, że obraz kału sprzedany za miliony może być arcydziełem, ponieważ jego piękno tkwi w wyjątkowych cechach dostrzegalnych tylko dla jego twórcy.

Wypaczone koncepcje prawdy, dobra i piękna rozprzestrzeniają się w alarmującym tempie na Zachodzie. Jednak trwająca wewnętrzna walka o wartości w niektórych krajach europejskich, takich jak Polska, która zdaje się być jednym z najbardziej wyrazistych przykładów, służy jako dowód, że nadal istnieją żywe ośrodki cywilizacji łacińskiej. Jeśli te ośrodki wytrzymają presję sił antycywilizacyjnych i pozostaną niezłomne w walce o wartości, gdy nieuchronny upadek nadejdzie dla samo destrukcyjnego Zachodu, społeczeństwa europejskie poszukujące porządku, stabilności i normalności zwrócą się ku centrum, które podjęło wyzwanie i stało się bastionem cywilizacji.

Podsumowując - warto zauważyć, że Koneczny postrzegał Polskę, w której żył, jako państwo, które było jednym z najbardziej zróżnicowanych kulturowo we współczesnym świecie. Była to druga Rzeczpospolita, wielonarodowa, wielokulturowa i religijnie zróżnicowana jednostka. Ważne jest, aby pamiętać o tym kontekście, ponieważ był to kraj, w którym cywilizacje takie jak łacińska, bizantyjska, tatarska i żydowska współistniały jednocześnie.

Przechodząc do dnia dzisiejszego, prawie sto lat później, możemy ostrożnie stwierdzić, że te elementy cywilizacyjne nadal ścierają się we współczesnej Polsce. Jest to szczególnie widoczne w rosnącej polaryzacji społecznej na różnych platformach, szczególnie w odniesieniu do światopoglądów. Jednak proporcje i wpływy tych cywilizacji niewątpliwie uległy zmianie ze względu na zmiany w charakterze etnicznym państwa.

Na przykład cywilizację łacińską można dostrzec w silnych korzeniach katolickich kraju, podczas gdy wpływ cywilizacji bizantyjskiej jest widoczny w społecznościach prawosławnych. Cywilizacja tatarska, choć mniejsza, pozostawiła swój ślad poprzez unikalne praktyki kulturowe i architekturę. Wreszcie cywilizacja żydowska, niegdyś znacząca część polskiej tkanki kulturowej, jest obecnie reprezentowana w mniejszej liczbie, ale nadal przyczynia się do bogatego dziedzictwa Polski.

W istocie, polaryzacja społeczna widoczna dzisiaj jest odbiciem tych starć cywilizacyjnych, z których każde dąży do uznania i wpływu na nowoczesny krajobraz Polski.

Feliks Koneczny a teraźniejszość

Żyjemy w czasach nieustannego chaosu cywilizacyjnego. Procesy globalizacji z jednej strony i wewnętrzny rozpad kultur i społeczeństw Zachodu z drugiej strony postępują w niewiarygodnie szybkim tempie. Badanie koncepcji 'kwinkunksa' w dzisiejszym kryzysie cywilizacji łacińskiej i zwrócenie się ku perspektywie Konecznego daje nam nie tylko szansę na lepsze zrozumienie historii cywilizacji, ale także dostarcza nam narzędzia, które ułatwia głębsze zrozumienie, dlaczego żyjemy w świecie, jaki znamy dzisiaj.

Perspektywy Konecznego rzucają światło na przyczyny trwającego chaosu cywilizacyjnego, pomagając nam zrozumieć, dlaczego długotrwałe, korozyjne procesy w naszej cywilizacji prowadzą nas ku ponurej przyszłości. Co więcej, jego praca kwestionuje lewicowe wizje utopijnego, wielokulturowego świata, ujawniając, że dążenie do takich ideałów może jedynie zaostrzyć istniejący kryzys cywilizacyjny w dłuższej perspektywie. Badając złożone współzależności tych czynników, możemy lepiej poruszać się po wyzwaniach naszych czasów i pielęgnować głębsze zrozumienie świata, w którym żyjemy.

Całość w wersji AUDIO 👇👇👇